Shikast – शिकस्त-N. S. Inamdar Marathi Book katha-kadambari (Novel)

Shikast – शिकस्त-N. S. Inamdar Marathi Book katha-kadambari (Novel)

हितोपदेशात कथा आहे. एका तळ्याकाठी एक म्हातारा वाघ एका हातात दर्भ आणि दुसऱ्या हातात सुवर्ण मुद्रिका घेऊन उभा आहे. काठावर मोठी दलदल आणि चिखल पसरलेला आहे. त्याच्या पलीकडून हमरस्ता जातो. रस्त्यावरून जाणाऱ्या वाटसरूंना ती सुवर्ण मुद्रिका दाखवून तिचे आपणास दान करावयाचे आहे या मिषाने तो वाघ त्यांना आपल्याकडे बोलावून घेत असे. लोभाने पांथस्थ मुद्रिकेच्या दिशेने चालत आणि नेमके कर्दमात फसत. वाघ हा माणसांचा वैरी आहे हे माहीत असूनही माणसांची पावले नको तिकडे वळत आणि शेवटी अटळ ते घडत असे. पुन्हा नवीन वाटसरू, पुन्हा उंच धरलेली सुवर्ण मुद्रिका आणि पुन्हा दानाचे आवाहन.

या पुढील पानांतून अशीच एक सुवर्ण मुद्रिका आणि असाच एक पांथस्थ यांची कहाणी सांगण्याचा प्रयत्न मी केला आहे. वरवर पाहता पार्वतीबाई पेशव्यांनी पानिपतांत नाहीशा झालेल्या आपल्या पतीच्या सदाशिवरावभाऊंच्या – भेटीचा घेतलेला ध्यास, त्यासाठी त्यांच्या कुवतीनुसार त्यांनी केलेली धडपड, इतरांची त्या संबंधात कधी उपकारक तर कधी विरोधी प्रतिक्रिया आणि या धडपडीचा नियतीने केलेला शेवट असा ‘शिकस्त’चा पसारा आहे. या कथानकाच्या आधारे मानवी जीवनाची शोकांतिका एका नव्या अंगाने वाचकांपुढे येते. कादंबरीतले प्रत्येक पात्र हितोपदेशातल्या त्या कथेतली कोणती तरी भूमिका पार पाडते आहे. कुणी वाघ होतो, कुणी मुद्रिका होतो; तर कुणी कर्दम. त्या त्या क्षणी प्रत्येक पात्र मनापासून आपापली नियत भूमिका वठवीत असताना या साऱ्या कहाणीत आपण एखाद्या कळसूत्री बाहुलीप्रमाणे हालचाली करीत आहोत याचे भान सुटून सर्व शक्तीनिशी शारीरिक आणि मानसिक धडका देत आहे. परिणामतः प्रत्येकाची मुद्रिका स्वतंत्र झाली आहे; आणि प्रत्येकाचा कर्दम अधिक खोल आणि भयानक झाला आहे. यात कोणते पात्र कसे वागले; अमुकच तन्हेने का वागले नाही या तपशिलाला फारसे महत्त्व राहत नाही. नियती माणसाचे बोट धरून त्याला असेच वागवणार आणि त्याचा शेवटही असाच होणार ही सूचकता तेवढी खरी आहे. कलात्मक सत्य असेल तर ते हेच आहे. वाचकाला त्याचा प्रत्यय येईल या आशेने ही वेडीवाकडी चार अक्षरे त्यांच्यापुढे ठेवण्याचे धाडस मी करतो आहे.

ना. सं. इनामदार

Available at Ksagar Book Centre  on www. ksagaronline.com

 call on 9545567862 /02024453065