Ek Shuny Mi (एक शून्य मी)-P.L.Deshpande Marathi Book katha-kadambari (novel)

Ek Shuny Mi (एक शून्य मी)-P.L.Deshpande Marathi Book katha-kadambari (novel)

श्री० पु० ल० देशपांडे यांनी लिहिलेल्या निवडक विचारप्रधान लेखांचा हा संग्रह आहे च्या चत्ररंग वाङ्मयीन व्यक्तिमत्त्वाचे तुलनेने सहज लक्षात न येणारे पण महत्त्वाचे अंग त्यात व्यक्त झाले आहे. कोणत्याही पोथीनिष्ठ राजकीय, सामाजिक वा आर्थिक विचारव्यूहात त्याची बुद्धी अडकली नाही की पारिभाषिक संज्ञांच्या विद्वज्जड जंजाळात त्यांची शैली फसली नाही तो त्यांचा पिंडच नव्हता. समाजजीवनाचा व त्याच्या निरोगी, लावण्यपूर्ण विकासाचा विचार त्यांच्या मनात सतत असे आणि त्यासाठी त्यागपूर्वक झटणाऱ्या कार्यकर्त्याविषयों व नेत्यांविषयी. त्यांच्या वैचारिक भमिकांची अटक न मानता, त्यांच्या मनात नितांत आदरभाव असे. त्यातून घोळणारे विचार व भावना त्यांनी वेगवेगळ्या वेळी वेगवेगळ्या निमित्तांनी लिहिलेल्या लेखांत व भाषणांत आपल्या स्वाभाविक, सहज व अतिशय बोलक्या भाषेत व्यक्त केले.

पु० ल० देशपांडे यांच्या या लेखांत, टिळकयुग व गांधीयुग यांच्या संधिकाळात जन्मलेल्या भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याच्या स्फुरणदायी वातावरणात सर्वांगांनी मुक्त, समृद्ध व सुंदर जीवनाची स्वप्ने पाहत वाढलेल्या आणि स्वातंत्र्योत्तर काळात ती उत्तरोत्तर विरत जाताना पाहून अधिकाधिक खिन्न होत गेलेल्या संवेदनक्षम, भावनाशील, बुद्धिमान व सुसंस्कृत मध्यमवगीद महाराष्ट्रीयांच्या समग्र जाणिवेचे प्रातिनिधिक दर्शन घडते. नवसमाजनिर्मितीच्या तत्त्वविचारांचे व मार्गाचे भेदाभेद या जाणिवेत निर्णायक महत्त्वाचे नाहीत. आपापल्या विचारधारेनुसार निवडलेल्या वाटेने सर्वस्व पणाला लावून अथक चालणाऱ्या लहानमोठ्या स्वातंत्र्यवीरांबद्दल व समाजसेवकांबद्दल चिकित्सक पण गाढ आदरभाव त्या जाणिवेत आहे. पूर्वपरंपरेतील निके सत्त्व तिने आत्मसात केले आहे. ज्ञानेश्वरांचे पसायदान हा जणू तिचा ध्रुवतारा आहे. आणि त्या दिशेने वाटचाल करताना “मळ्यास माझ्या कुंपण पडणें न मला अगदीं साहे” हा तिच्या अंतरातला संतत घोष आहे. तिच्या भाषाशरीराला तुकाराम-रामदासांचे सत्त्व लाभलेले आहे मानवी जीवनात जे जे उत्तम, उदात्त, उन्नत, नवनिर्मितिशील व सुंदर आहे, त्याच्याकडे हो जाणीव जिवाभावाने लोभावते, त्याचप्रमाणे माणसाच्या समग्र माणूसपणाची, त्यातील उणिवांची, मानवी जीवनाच्याच अंतिम अर्थाची वा अर्थशून्यतेची शहाणी, खोल समज तिच्यात आहे. भारतात व महाराष्ट्रात लोकशाही व समाजवाद यांच्या पाणभूत तत्त्वांचा मेळ असलेली राजकीय, सामाजिक व आर्थिक रचना स्थिरपद व्हावी याची तिला ओढ आहे. अशा समाजधारणेला आधारभूत असलेली सत्य, न्याय, नीती, अहिंसा, प्रेम, करुणा, धर्मजातिभेदातीत समता, कर्तव्यभावनेने संस्कारित असलेले स्वातंत्र्य, विज्ञाननिष्ठ विवेक या मूल्यांच्या प्रस्थापनेसाठी सदैव झटणारा सत्त्वशील, स्वायत्त व विधायक पुरुषार्थ हा तिचा कणा आहे. आज अधिकाधिक घेरत जाणाऱ्या दुरवस्थेमुळे आणि विपरीत सर्वांगीण परिस्थितीमुळे ही जाणीव बावरल्या घाबरल्यासारखी झाली आहे. नव्या अतिवेगवान तांत्रिक युगात काहीशी भोवंडल्यासारखी झाली आहे. अनिर्बंध व अविवेकी सत्तालोलुपता, केवळ स्वार्थप्रेरित अशी अनियंत्रित आर्थिक लालसा व स्पर्धा, अधिकाधिक ऐंद्रिय सुखांच्या लोभात गुंतणारी आत्मकेंद्री वृत्ती, या सर्वातून जन्मणारा शारीरिक व मानसिक हिंसाचाराचा भस्मासुर, परिणामी नैतिक दृष्ट्या भ्रष्ट होत जाणारे मानवताघातक वातावरण-यात आपण गैरलागू, अनावश्यक वा तुटलेले होत आहो की काय या शंकेने ती अवघी जाणीव एकाकी व व्याकूळ झाली आहे. याही परिस्थितीत कुठे तरी, कुणी तरी तरुण-तरुणी ध्येयप्रेरणेने समाजविकासाच्या या ना त्या कामात आणि त्यासाठी आवश्यक त्या विधायक विद्रोहात व संघर्षात स्वतःला झोकून देताना दिसतात आणि आशा पुन्हा पालवते. पुरेसे आश्वस्त वाटले न वाटले तरी थकलेले डोळे भंगलेली पूर्वस्वप्ने पाहण्यात गुंगू लागतात. श्री० पु० ल० देशपांडे यांच्या या संग्रहातील लेखांत या जाणिवेचे बोल कमीअधिक गुंजत वा घुमत राहिले आहेत.

श्री० पु० ल० देशपांडे आपल्या पुस्तकांना समर्पक व वेधक नावे देण्यात फार कुशल होते. त्यांच्या निधनानंतर या संग्रहाची जुळवाजुळव झाली. त्यामुळे त्याला त्यातील एका लेखाचे त्यांनीच दिलेले नाव शीर्षक म्हणून योजले आहे.

अतिशय साक्षेपाने व जिव्हाळ्याने दीर्घकाल जपून ठेवलेले हे लेख या पुस्तकासाठी उपलब्ध करून दिल्याबद्दल सुनीता देशपांडे यांचे मनापासून आभार मानतो.

Available at Ksagar Book Centre  on www. ksagaronline.com

 call on 9545567862 /02024453065